វយធបុរៈ និងសម្ភុបុរៈ
ទីក្រុងវយធបុរៈ និងសម្ភុបុរៈ យើងអាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា ចេនឡានទឹក និងចេនឡាគោកដែលមុនពេលបែកបាក់គ្នា នគរចេនឡាបានគ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជាជាច្រើនអង្គរហូតមក។
- ស្រីស្រុទ្ទវរ្ម័ន : នៅស.វទី៥នៃសករាជ ព្រះរាជានគរវ្យាធបុរៈនាមព្រះបាទ ស្រីស្រុទ្ទវរ្ម័នបានច្បាំងបង្រួប បង្រួមហើយសោយរាជលើក្សត្រប្រទេសទាំងពីរ។
- ស្រីស្រេស្ឋវរ្ម័ន : ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះបាទស្រុទ្ទវរ្ម័ន គឺព្រះបាទស្រីស្រេស្ឋវរ្ម័ន ឯក សារប្រវត្តិសាស្រ្តចិនបានលើកឡើងថា រាជាណាចក្រនេះពីមុនជាចំណុះរបស់ នគរហ្វូណន ហើយព្រះរាជាណាចក្រនេះទ្រង់មានព្រះឋានៈជាព្រះអធិរាជ ទោះបី ព្រះអង្គចំណុះ និងលើកសួយសារអាករឲ្យនគរហ្វូណនក៏ដោយ ព្រះអង្គបានវាយ ដណ្តើមយកសម្ភុបុរៈដាក់បញ្ចូលមកក្នុងវ្យាធបុរៈរបស់ព្រះអង្គ ហើយប្រហែលជា បានវាយយកក្សត្រប្រទេសជាច្រើនទៀតផងដែរ ហេតុនេះទើបព្រះអង្គប្រកាន់ យកព្រះឋានៈជាព្រះអធិរាជ ព្រោះព្រះអង្គនិងបុព្វបុរសរបស់ព្រះអង្គធ្វើឲ្យក្សត្រ ឯទៀតចូលមកជាចំណុះ។
- ស្រីវីរ្ម័ន : ព្រះរាជាដែលសោយរាជបន្តពីព្រះបាទស្រីស្រេស្ឋវរ្ម័ន អាចជាព្រះបាទ ស្រីវីរវរ្ម័ន ហើយប្រហែល ជាព្រះរាជាចុងក្រោយរបស់វយធបុរៈដែលលើកសួយ សារអាករថ្វាយព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័ននៃនគរហ្វូណន និងជាបច្ចាញាតិព្រាហ្មណ៍ កោណ្ឌញ្ញៈដែលទ្រង់ឡើងសោយរាជនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ៥៥០។ ទ្រង់មានព្រះរាជ បុត្រពីរអង្គគឺព្រះបាទចិត្រសេនឬមេហេន្រ្ទវរ្ម័ន និងព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ ដែលជា ស្តេចសឹកដ៏ខ្លាំងពូកែហើយតាមសិលាចារឹក ព្រះអង្គធ្វើការការបង្រួបបង្រួមជាតិក្នុងព្រះបរមរបស់ព្រះរាជបិតា។
( សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា អាណាចក្រភ្នំ(ស.វទី ១–៦)របស់បណ្ឌិត ម.ត្រាណេទំព័រទី៣១–៣៣)
(ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ភាគ១និង២ របស់បណ្ឌិត ម>ត្រាណេទំព័រទី ៣៤)
- ព្រះរាជបុត្រ និងជាអ្នកស្នងរាជពីព្រះបាទស្រីវីរវរ្ម័ន គឺព្រះបាទស្រីភវវរ្ម័ន ដែលទ្រង់ក្លាហានលើសព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គទៅ ទៀត។ ឆ្លៀតឱកាសដែលព្រះបាទរុទ្ររវ្ម័នសោយទិវង្គតទៅនៅរវាងដើមសតវត្សន៍ទី៧ ព្រះអង្គបានចាបើធ្វើការវាយប្រហារ ទៅលើនគរហ្វូណន កាន់កាប់រាជធានី រួចដណ្តើមអំណាចប្រកបដោយវីរភាព។ព្រះបាទភវវរ្ម័នប្រហែលជាបានវាតព្រះនគរ រហូតទល់ភ្នំដងរែក ហើយបានវាយបង្រ្គាបបណ្តាស្តេចភ្នំ ពោលគឺបណ្តាពួកវិប្រជាមិនទាន់ស៊ីវិល័យ ដែលរស់នៅតាមដងភ្នំ និងខ្ពង់រាបដូចសព្វថ្ងៃនេះដែរ តាមមើលទៅគឺពួកជងដែលរស់នៅសម្បូរក្នុងបណ្តាខែត្រខាងលិចចាប់ពីកែបនៅមាត់ឈូង សមុទ្រសៀម រហូតដល់ភាគខាងលើចន្ទតាប៊ុន ក្នុងនោះរួមមានទាំងជួរភ្នំខាងលិចខែត្រពោធិសាត់ផងដែរនិងពួកស៊ូឡាង ឬឡាងហួងដែលជាបុព្វរសរបស់ពួកម្លយសព្វថ្ងៃដែលរស់នៅលើជម្រាលជួរភ្នំអាណ្ណាមនៅចន្លោះនគរចាម្ប៉ា និងកម្ពុជា។
- ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នមិនបានសោយរាជទេ ប៉ុន្តែព្រះរាជបុត្រពៅរបស់ព្រះបាទវីរវរ្ម័នព្រះនាមថាចិត្រសេនា ដែលឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិក្រោមព្រះនាមថាស្រីមហេន្រ្ទវរ្ម័ន ហើយប្រហែលចាប់តាំងពីពេលនោះមកនៅកម្ពុជាក៏ដូចជា ចាម្ប៉ា និងម៉ាឡាយូរ ទំនៀមទម្លាប់ឲ្យព្រះអនុជឡើងសោយរាជបន្តពីព្រះរាម ដើម្បីឲ្យមានព្រះរាជាជាបុរសរហូតទៅ។ ព្រះ បាទមហេន្រ្ទវរ្ម័នទ្រង់បានបន្តនយោបាយរបស់ព្រះរាម ហើយបានបញ្ចប់ការវាយបង្រ្គាបបណ្តាខែត្រដែលព្រះបាទភវវរ្ម័ន មិនទាន់បានដណ្តីមដាក់ជាចំនុះ។ព្រះបាទមហេន្រ្ទវរ្ម័នសោយទិវង្គត់នៅឆ្នាំ៦១០នៃគសត្រូវនឹងឆ្នាំ៥៣២នៃមហាសករាជ។
ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ចាប់តាំងពីស>វទី១នៃគ>សរហូតមក ដោយលោកអាដេម៉ាឡឺក្លែរទំព័រទី៣៧ ;៣៨
- ព្រះបាទឥសានវរ្ម័ន ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទមហេន្រ្ទវរ្ម័ន ទ្រង់បានបន្តសង្រ្គាមវាយយកអាណាចក្រភ្នំដែលព្រះបិតា និតព្រះ បិតុលាបានផ្តីមធ្វើនៅឆ្នាំ៥៥០ និងបានបញ្ចប់សង្រ្គាមជាមួយអាណាចក្រភ្នំដោយវាយយកបានរាជធានីនរវរនគរ(អង្គបុរី ខេត្តតាកែវ)ប្រមាណឆ្នាំ៦៣០។ ដើម្បីរិតចំណងមិត្តភាពជាមួយប្រទេសជិតខាង ព្រះអង្គបានបញ្ចូនទូតទៅប្រទេសចិន លើក គឺឆ្នាំ៦១៦ ៦២៣ និង៦២៨ និងរៀនអភិសេកបុត្រីព្រះអង្គព្រះនាមសាវា៍និ ជាមួយនឹងព្រះអង្គម្ចាស់ចាមមួយអង្គ។
ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ភាគ១ និងភាគ២ របស់លោកត្រឹងងា ទំព័រទី៦៨
* ការបែងចែកប្រទេសចេនឡា
– ព្រះបាទជ័យវរ្ម័ន ជាព្រះរាជាដែលឡើងសោយរាជ និងថែរក្សាទឹកដីដែលព្រះរាជាមុនៗដណ្តើមបាន ជាជាងការវាតទឹកដីជាបន្តទៀត។ អ្វីដែលគេបានដឹងពីព្រះអង្គ គឺទ្រង់សោយរាជ្យពីឆ្នាំ៦៦៤ដល់៦៦៧ ព្រះអង្គមានបុត្ររបស់ព្រាហ្មទត្តៈ និងសឹម្ហវីរៈ បុត្រ របស់ព្រាហ្មណ៍ទី១មានឈ្មោះថា សឹម្ដវីរៈ ជាអ្នកប្រាជ្ញ ធ្លាប់ជាមន្ត្រីរបស់ព្រះបាទឥសានវរ្ម័ន ហើយបន្តមកធ្វើជាមន្ត្រីរបស់ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទៀត។បុត្ររបស់ព្រាហ្មណ៍ទី២មានឈ្មោះថាសឹម្ហទត្តៈ ជាគ្រូពេទ្យរបស់ព្រះរាជា។ ព្រះរាជាបានប្រគល់ព្រាហ្មណ៍នេះថ្វាយ ព្រះបិតុលា ជាព្រះអនុជរបស់ព្រះមាតាមិនបានសោយរាជសម្បត្តិ តែទ្រង់ប្រកបទៅដោយភោគទ្រព្យសក្តិសមជាព្រះរាជាមួយអង្គ រួចក្រោយមកទ្រង់បានតែងតាំងឲ្យធ្វើជាអភិបាលនៃអទ្យបុរៈ។ អភិបាលក្រុងនេះលុបបំបាត់ពន្ធអាករលើសួនដំណាំ ជាការលប់បំ បាត់ដ៏ត្រឹមត្រូវ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យកម្មសិទ្ធិករទាំងឡាយក្លាយទៅជាមាន។
រាជាណាចក្រកម្ពុជាត្រូវបានបំបែកជាក្សត្រពីរប្រទេស២ ដូចដែលមានកាលពីសតវត្សន៍ទី៦ មុនពេលដែល ព្រះបាទស្រីភវវរ្ម័ន បង្រួបបង្រួមមកជារាជាណាចក្រតែមួយ មួយគឺក្សត្រប្រទេសមានឈ្មោះថា វយធបុរៈដែល ចិនហៅថា លូឆេនឡា មានន័យថា ចេនឡាទឹក មានទឹកដីប្រហាក់ប្រហែលត្រូវនឹងកូសាំងស៊ីនសព្វថ្ងៃ និងមួយទៀតក្សត្រប្រទេសមានឈ្មោះថាសម្ភុបុរៈ ដែលចិន ហៅថា ជូឆេនឡា មានន័យថាចេនឡាគោក មានទឹកដីប្រហាក់ប្រហែលត្រូវនឹងកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ ហើយសាតសន្ធឹងរហូតដល់ជួរភ្នំ ដងរែក។ ឯកសារចិនបាន និយាយថា មានព្រះរាជាចេនឡាគោកមួយព្រះអង្គបានបញ្ជូនរាជទូតទៅចូលគាល់ស្តេចស្រុកចិននៅ ឆ្នាំ៧១៧ តែឯកសារនោះមិនបញ្ជាក់ព្រះនាមទេ ប៉ុន្តែមានព្រះរាជាមួយអង្គទៀត ដែលគេមិនបានស្គាល់ព្រះនាមដែរ គ្រាន់តែដឹង ថា ប្រហែលជាសោយរាជ្យនៅចេនឡាទឹក ក៏បានបញ្ជូនរាជទូតទៅស្រុកចិនដែរ នៅឆ្នាំ៧៥០។ បីឆ្នាំក្រោយមកព្រះរាជបុត្ររបស់ ស្តេចចេនឡាគោកព្រះមានវេនតាន បានចូលគាល់ស្តេចក្រុងចិនជាមួយនឹងសេនា២៦នាក់ រួចបាននាំទ័ពចិនដោយឧត្តម សេនីយ៍ ចិនឈ្មោះហូលីក្វាងទៅវាយណាឆាវ ឬថៃនៅឯយុនណាននៅឆ្នាំ៧៥៤។
ប្រាកដណាស់ថារាជវង្សវយធបុរៈ និងសម្ភុបុរៈ ជាគ្រួសារតែមួយ ជាងសាច់តាមខ្សែព្រះមាតា ហើយមានទំនាក់ទំនងល្អរវាងគ្នានឹង គ្នា តាំងតែពីពេលដែលបែកគ្នាជាពីរមកម្លេះ។ដោយហេតុនេះខ្ញុំសន្និដ្ឋានថា ប្រទេសទាំងពីរបែកគ្នាអាចជាការបែងចែកទឹកដីគ្នា គ្រប់គ្រងដោយមានការយោគយល់គ្នាទៅវិញទៅមករវាងបងប្អូន ហើយបើទោះជាការបែកបាក់គ្នានេះ បណ្តាលមកពីអំពើហិង្សា ណាមួយក្តី ក៏អំពើហឹង្សានោះឆាប់រលត់បាត់ទៅវិញ ព្រោះមិនបាន២៥ឆ្នាំផង ក្រោយពីបែកគ្នា ក្សត្រប្រទេសទំាងពីរបានរៀបចំភ្ជាប់ ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍នឹងគ្នា។ សិលាចារឹកព្រះបាទបានឲ្យដឹងថា ព្រះបាទស្រីបុស្ការក្សដែលជាប់ខ្សែស្រឡាយជាមួយនឹងស្តេច នៃ អនិន្ទត្តបុរៈ បានក្លាយជាព្រះរាជានៃសម្ភុបុរៈ ហើយទ្រង់ត្រូវជាព្រះបិតារបស់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន។ ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នបាន រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយព្រះនាងនរិបតិន្ទ្រទេវី ជាព្រះរជ្ជទាយាទរបស់ព្រះរាជានៃវយធបុរៈ ដែលប្រសូត្របានព្រះរាជឱរស មួយអង្គព្រះនាម មហិបតិវរ្ម័ន។ ព្រះមហិបតិវរ្ម័នបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយព្រះនាងរាជេន្ទ្រទេវី និងត្រូវជាព្រះបិតាព្រះនាង ឥន្ទ្រទេវី ដែលជាព្រះមាតារបស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័ន។ដូច្នេះព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីជាបច្ចាញាតិរបស់រាជវង្សវយធបុរៈផងនិងសម្ភុបុរៈ ផង ហើយទ្រង់ក៏ជាបច្ចាញាតិរបស់ស្តេចអនិន្ទត្តបុរៈថែមទៀត។ ព្រះនាងជាប់ខ្សែស្រឡាយខាងព្រះមាតាជាមួយនឹង ព្រាហ្មណ៍អគ្គស្សត្យៈ ដែលចេះចាំគម្ពីរវេទ និងវេទង្គៈ ព្រាហ្មណ៍នោះមានដើមកំនើតចេញមកពីអារ្យទេស នៅឥណ្ឌាភាគខាងជើង ជាមួយនឹងព្រះនាងយសោមទិ ជាព្រះរាជអគ្គមហេសីនៃត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ដែលមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមថាស្រីនរេន្ទ្រ វរ្ម័ន។ព្រះរាជាជាម្ចាស់ពិភពលោកនេះមានបុត្រីមួយអង្គព្រះនាមថា ហ្វារេន្ទ្រលក្ស្មី។ រាជបុត្រីនេះបានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះ បាទរាជបតិវរ្ម័ន ហើយប្រសូត្របានព្រះនាងរាជេន្ទ្រទេវី។ នៅក្នុងគភ៌របស់ព្រះនាងរាជេន្ទ្រទេវី ជាគភ៌ដែលផ្តល់កំនើតដល់វង្ស ស្តេចសិង្ហទាំងឡាយនេះហើយដែលព្រះបាទមហិបតិវរ្ម័នបានបង្រួបបង្រួមទឹកដីទាំងពីរមកក្នុងអំណាចរបស់ព្រះអង្គ គឺបានផ្តល់ កំនើតដល់ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវីដែលល្អឥតផ្ទឹម និងមានកិត្តិនាមមូលបីដូចសមុទ្រទឹកដោះ៤។
ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ចាប់តាំងពីស>វទី១នៃគ>សរហូតមក ដោយលោកអាដេម៉ាឡឺក្លែរ ទំព័រទី៦៧–៧០
